«Σε όλα το. Θρησκεύματα υπάρχουν σπέρματα σεβασμού προς τους άλλους ανθρώπους. Αυτό δεν σημαίνει βεβαίως ότι κατά τη διεξαγωγή των διαλόγων αυτών θα σιγήσουμε για τις ιδιαιτερότητες της θρησκευτικής μας πίστεως και ότι θα αρνηθούμε την ταυτότητά μας. Άλλο όμως το να προβάλλουμε τις αλήθειες στις οποίες στηρίζεται η ζωή μας και άλλο το να είμαστε επιθετικοί διαστρεβλώνοντας τις απόψεις των διπλανών μας και καλλιεργώντας καχυποψία και εχθρότητα. Το ζητούμενο παραμένει πώς, μένοντας πιστοί και ακόμη αντλώντας έμπνευση από τις θρησκευτικές πεποιθήσεις μας, θα εργασθούμε για μία κοινωνία δικαιοσύνης και ειρήνης».
Αναστάσιος, αρχιεπίσκοπος Αλβανίας

Η επιστημονική επανάσταση μαζί με την προέλαση του ορθολογισμού και του υλισμού εκθρόνισαν τη θρησκεία από την κυριαρχική θέση που κατείχε επί αιώνες. Έτσι η θρησκεία δεν παίζει πια τον καθοριστικό ρόλο που είχε παλιότερα, τουλάχιστον στις ανεπτυγμένες και μεταμοντέρνες κοινωνίες.
Οι ανάγκες της παγκοσμιοποίησης μαζί με τον παραγκωνισμό της πίστης από το ρυθμιστικό της ρόλο έχουν προάγει τη θρησκευτική ανεκτικότητα και αδιαφορία. Κάθε πίστη ή πεποίθηση θεωρείται ισότιμη με την άλλη κι όλοι οι δρόμοι πιστεύεταιοδηγούν στον Θεό, αν υπάρχει καν Θεός. Από τη στιγμή που δεν υπάρχουν πια κάποιες αξίες γενικά σεβαστές, η αλήθεια θεωρείται σχετική και υποκειμενική υπόθεση του κάθε ατόμου. Η κοινή αντίληψη λέει ότι όπως δυνητικά μία επιστημονική «αλήθεια» είναι σχετική, καθόσον αύριο μπορεί να αναιρεθεί ή να ανατραπεί από μία άλλη, εξίσου σχετική είναι και οποιαδήποτε άλλη αλήθεια.
Έτσι στη Δύση κάθε θρησκευτική πίστη είναι ανεκτή είτε ως προσωπική πεποίθηση του ατόμου είτε ως μέρος της παράδοσης και της κουλτούρας μίας ομάδας ανθρώπων. Μία θρησκεία που έχει την αξίωση ότι αντιπροσωπεύει την πλήρη αλήθεια κι όχι απλώς ένα μέρος της κρίνεται αρνητικά. Οι περισσότερες χριστιανικές εκκλησίες έχουν συμβιβαστεί με την ανεξιθρησκία που επικρατεί στη Δύση και μόνο το Ισλάμ αντιδρά σε αυτήν.
Παρόλο που οι άνθρωποι έχουν παντού την ίδια φύση, τα εθνικά χαρακτηριστικά, η ιστορία, τα έθιμα, ο πολιτισμός, οι κοινωνικές τους δομές κ.λπ. ποικίλουν. Έτσι στις σημερινές πολυπολιτισμικές κοινωνίες, ο καθένας έρχεται αντιμέτωπος με ένα ευρύτατο φάσμα αντιλήψεων, πίστεων και ιδεολογιών. Αυτό είναι σωστό, γιατί μέσω της αντιπαράθεσης με το «άλλο» ελέγχεται και το δικό μου το πιστεύω ή μπορώ να επιλέξω το ορθό μέσα από μία πληθώρα εναλλακτικών προτάσεων και να απορρίψω ό,τι είναι λάθος.
Το πρόβλημα εστιάζεται στο γεγονός ότι δεν ζούμε μόνοι μας, αλλά μαζί με άλλους ανθρώπους με διαφορετικές θρησκείες, ιδεολογίες, κοσμοθεωρίες. Η απαιτούμενη λεπτή ισορροπία επιβάλλει κατανόηση για τον αλλόδοξο, σεβασμό για τη θέση του κατά την αντιπαράθεση μαζί του και αναζήτηση μίας κοινής βάσης.
Ο πλουραλισμός είναι επομένως μία πραγματικότητα στη σύγχρονη κοινωνία. Το πώς τον αντιμετωπίζουμε αποτελεί μία πρόκληση για τον καθένα μας. Είτε περιχαρακωνόμαστε στα όρια του ό,τι μας είναι ήδη οικείο, γνωστό και απορρίπτουμε ή αντιμαχόμαστε το ξένο, είτε το θεωρούμε σαν ευκαιρία να πλουτύνουμε και να βαθύνουμε τις γνώσεις μας.
Υπάρχει μία ιδεολογία που καταφάσκει τον πλουραλισμό με το επιχείρημα ότι έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχουν ηθικά ιδεώδη, αξίες, πίστεις, αλήθειες με γενική, απόλυτη και διαχρονική ισχύ. Πρόκειται για τη λεγόμενη σχετικότητα που πρεσβεύει ότι η ιδέα για το τι είναι καλό ή κακό, σωστό ή λάθος, αλήθεια ή ψέμα είναι σχετική, υποκειμενική και ποικίλει ανάλογα με τις ειδικές συνθήκες. Αυτό που είναι καλό, δίκαιο, αληθινό, ηθικό για τον έναν δεν πρέπει απαραίτητα να είναι το ίδιο και για τον άλλον. Άρα η αλήθεια είναι μία σχετική έννοια που συναρτάται προς πολλούς παράγοντες.
Όμως εφόσον οι άνθρωποι χρειάζεται να συμβιώνουν και να συνεργάζονται, πρέπει να συμφωνούν πάνω σε κάποιους ελάχιστους όρους, γιατί δεν είναι δυνατόν ο καθένας να υπάρχει αυτόνομα από τους άλλους και να δρα όπως θέλει. Από την άλλη πλευρά για να υπάρχει απρόσκοπτη συνύπαρξη πρέπει ο ένας να σέβεται την ελευθερία του άλλου.
Ο κίνδυνος εντούτοις με τη σχετικότητα είναι ότι ισοπεδώνει όλες τις διαφορετικές θεωρήσεις, καταργεί τις αντιθέσεις που πρέπει να υπάρχουν, ώστε να μπορεί ο καθένας να πάρει θέση, και απορρίπτει την αξιολόγηση.
Ωστόσο δεν είναι σωστό ότι δεν υπάρχουν ηθικές αξίες γενικά παραδεκτές. Παρά τη διαφοροποίηση από τη μία κουλτούρα στην άλλη, ή από τη μία θρησκεία στην άλλη, υπάρχουν πανανθρώπινες αξίες κι αυτές μπορούν να μας δώσουν ένα πρώτο κριτήριο για το τι είναι σωστό κι αληθινό.
Επομένως λέμε ναι στον πλουραλισμό, αλλά όχι στον ευνουχισμό της αλήθειας. Το γεγονός ότι υπάρχουν τόσες πολλές ιδεολογίες, κοσμοθεωρίες και θρησκείες δεν μας δίνει το δικαίωμα να τις ισοπεδώσουμε όλες, αλλά την υποχρέωση να τις γνωρίσουμε καλύτερα και να εκφέρουμε κρίση. Δεν είναι δυνατόν να είναι όλες οι θρησκείες αληθινές, αφού οι διαφορές στις διδασκαλίες τους είναι πολύ μεγάλες για να τις παραβλέψει κανείς.
Ως λογικοί, συνειδητοποιημένοι άνθρωποι είμαστε ικανοί και υποχρεωμένοι να τις εξετάσουμε και ο καθένας μας να αποφασίσει τι θα διαλέξει και τι θα αφήσει. Και να το ακολουθήσει μετά στην πράξη.

«Οι Παγκόσμιες Θρησκείες»